Bosou, juga dipanggil noonsom atau tonsom, ialah istilah Kadazan-Dusun untuk resipi tradisional untuk daging peram. Buah keluak salai (kacang dari pokok Kepayang (Pangium edule) yang tumbuh di paya bakau Malaysia), atau pangi adalah bahan utama dan bertindak sebagai pengawet. Digabungkan dengan nasi, garam dan daging atau ikan segar, campuran kemudian dimasukkan ke dalam balang tertutup atau bekas untuk penapaian. Varian kontemporari untuk bosou ialah menambah pisang dan nanas kepada campuran.[2] Pinongian adalah jenis yang nasi dihilangkan untuk menghasilkan produk akhir yang jauh lebih tajam rasanya; Namun, tidak seperti bosou, "pinongian" mesti dimasak sebelum disajikan.
Hinava ialah hidangan tradisional Kadazan-Dusun iaitu ikan mentah yang dirawatkan dalam jus limau. Kebiasaannya, daging ikan putih seperti ikan tenggiri (hinava sada tongii) dperapkan dengan jus limau, bawang merah cincang, cili cincang, halia dan benih kering buah bambangan. Penambahan pilihan boleh termasuk peria yang dihiris. Hinava juga boleh dibuat dengan udang (hinava gipan).
Linongot ialah jenis bungkusan daun (biasanya irik atau daun tarap) yang diisi dengan gabungan nasi dan sayur-sayuran akar seperti keledek dan keladi.[3] Nama alternatif yang dikenali oleh masyarakat Kadazan-Dusun di daerah lain termasuk linopod dan sinamazan.[4]
Mi Beaufort (Bahasa Cina:保佛炒面, Bǎo fú chǎomiàn) ialah keistimewaan bandar Beaufort. Mi buatan tangan disalai, kemudian dikacau dengan daging (biasanya kepingan char siu dan daging babi yang diasinkan) atau makanan laut dan banyak jumlah choy sum, dan selesai dengan kuah pekat.[5]
Mi Tuaran (Cina: 斗亚兰面; pinyin: Dòu yà lán miàn) ialah keistimewaan pekan Tuaran. Hidangan mi kuali goreng segar ini terkenal di bandar raya Kota Kinabalu yang berdekatan serta di bandar Tamparuli, di mana penyesuaian tempatan dipanggil mi Tamparuli (Cina: 波罗利 炒 生 面; pinyin: Dān bō luó lì chǎo shēng miàn). Mi mesti terlebih dahulu dibakar dengan minyak di dalam kuali untuk mengelakkannya daripada melekat bersama, kemudian dicelur untuk mengurangkan tekstur renyah sengit daripada panggangan. Langkah terakhir melibatkan mengaduk mi dengan kemasan kering dengan telur, sayuran, dan daging atau makanan laut.[6]
Nasi kombos ialah hidangan nasi masyarakat Lotud.[7] Nasi pulut mula-mula dimasak dengan air kelapa muda, dan kemudian dicampur dengan isi kelapa muda yang diparut. Nasinya secara tradisional dihidangkan di dalam tempurung kelapa.[8]
Nonsoom bambangan ialah jeruk yang dibuat dari separuh buah bambangan yang sudah masak dicampur dengan biji bambangan kering parut dan garam, diikat ketat dalam balang yang tertutup rapat dan ditinggalkan untuk berminggu-minggu.[9]
Ngiu chap (Cina: 牛什; pinyin: Niú shén) ialah hidangan yang dipengaruhi Chinai iatu daging lembu atau kerbau yang dihidangkan dengan mi, yang biasanya direndam dalam sup dengan potongan daging atau daging kerbau rebus, bebola daging, tendon, hati dan pelbagai bahagian dalamnya. Hidangan Sabah yang ikonik, ngiu chap mempunyai banyak variasi yang berbeza, dari gaya Hainan yang lebih ringan hingga ke rasa yang dipengaruhi oleh Hakka, dan juga gaya ngiu chap yang disesuaikan untuk rasa pribumi.[10]
Nuba Laya/Nuba Tinga ialah nasi yang dibungkus dengan menggunakan daun pisang. Makanan ini sangat popular di kalangan suku kaum Lun Bawang/Lundayeh. Makanan ini sangat sesuai dan memudahkan petani dan pengembara membawanya untuk menempuhi perjalanan yang agak jauh. Nuba Laya/Nuba Tinga ini hampir sama dengan Linopot. Walau bagaimanapun, Nuba Laya/Nuba Tinga ni agak berbeza sedikit kerana nasinya sangatlah lembut sehinggakan mudah dijamah oleh golongan warga emas. Nuba bermaksud Nasi, Laya bermaksud lembut dan Tinga bermaksud bungkus. Nuba laya iaitu Nasi lembut manakala Nuba Tinga bermaksud Nasi Bungkus.
Piaren Ah Manuk ialah kari ayam yang dibuat dari asas rempah tumis dan kelapa parut, kemudian direneh dalam santan. Hidangan ini sangat popular di kalangan masyarakat Iranun.[11] Varian termasuk ikan (Piaren Ah Sada) dan nangka muda (Piaren Ah Badak).
Pinasakan atau Pinarasakan ialah hidangan Kadazan-Dusun iaitu ikan yang dimasak dengan dengan takob-akob (kulit kering buah-buahan seperti manggis yang berfungsi sebagai agen pemasaman) atau hirisan bambangan yang belum masak, serta kunyit dan daun kunyit segar.[12]
Sagol atau sinagol ialah spesies ikan Bajau yang mula-mula dicelur dan dicincang, kemudian ditumis dengan kunyit, bawang putih, halia, bawang dan serai yang diketuk. Secara tradisinya minyak yang digunakan diberikan minyak hati ikan, biasanya dari ikan yang sama digunakan untuk menyediakan hidangan ini. Hidangan ini boleh disediakan dengan ikan yu, ikan pari dan juga ikan buntal.[13]
Sang nyuk mian (Cina: 生肉面; pinyin: Shēngròu miàn) ialah hidangan mi yang disajikan dengan kuah daging babi, yang berasal dari Tawau. Sangat popular dengan komuniti bukan Islam di Sabah, ia dinamakan sempena potongan daging ayam goreng yang dihidangkan dalam sup ayam yang diperisakan dengan cebisan lemak goreng. Mi (biasanya mi kuning tebal) sama ada disurah kicap gelap dan lemak babi, atau dicelup ke dalam sup bersama-sama dengan kepingan daging babi, sayur-sayuran, dan organ.[14]
Sinalau merujuk kepada gaya daging salai Kadazan-Dusun, yang biasanya babi hutan atau bakas. Dihidangkan di panggangan arang dan dimakan dengan nasi dan dicelup sos, sinalau bakas dapat ditemui dan dibeli di kawasan luar bandar dan bandar. Versi halal menggantikan babi liar dengan daging buruan lain seperti rusa.[15]
Sinamu Baka adalah makanan tradisional untuk suku etnik Lun Bawang/Lundayeh. Sinamu Baka ini adalah resepi daging peram. Sinamu Baka agak hampir sama dengan Bosou tapi yang membezakannya adalah Sinamu Baka hanya peram daging Khinzir sahaja.
Tompek ialah makanan Bajau yang terbuat dari ubi kayu parut, dimakan sebagai ruji kanji alternatif kepada beras. Ubi parut diperah untuk mengeringkan campuran dan dihancur, kemudian digoreng atau dipanggang sehingga coklat keemasan.[16] Pati ubi kayu juga boleh dibungkus ke dalam bentuk silinder dan dikukus sehingga ia menjadi kek tiub yang dipanggil putu, satu lagi ruji tradisional Bajau.[17]
Mi Tuaran.
Tuhau (Etlingera coccinea) ialah sejenis halia liar, khususnya batang tumbuhan yang sama yang biasa dinikmati oleh masyarakat Kadazan-Dusun. Batang biasanya dicincang dan dihidangkan segar dengan jus limau, atau bercampur dengan daun bawang dan lada cili kemudian diawet dengan garam dan cuka. Resipi yang lebih baru dipanggil serunding tuhau membabitkan menghiris batang tuhau kepada cincang nipis, yang kemudian ditumis sehingga menjadi emas dan segar. Ia mempunyai bau yang tersendiri yang dikatakan mempunyai kesan polarisasi walaupun di kalangan orang asli Sabah.[18]
Ubi kayu dan daunnya merupakan makanan tradisional yang popular di kalangan Murut dan Lun Bawang/Lundayeh.
