Nasionalisme Melayu awal

Nasionalisme Melayu sebagai gerakan politik telah lama bermula sejak pencerobohan oleh kuasa-kuasa asing. Konsep ketuanan Melayu adalah sebahagian besarnya disalahfaham oleh orang lain, etnik Cina dan India pendatang, membentuk peratusan kecil daripada jumlah penduduk, tidak melihat diri mereka sebagai penduduk Tanah Melayu. [3] Menurut laoran oleh Timbalan Setiausaha Negara Tetap untuk Jajahan-Jajahan British pada awal 1930-an mendapati bahawa "bilangan bukan Melayu yang bermastautin di Tanah Melayu hanya sebahagian kecil daripada seluruh penduduk."[6]

Walaupun British berkesan memerintah Malaya, orang Melayu secara de jure dipaksa di bawah perjanjian palsu untuk menerima pentadbiran British melalui sistem resident. Pesuruhjaya Tinggi British Sir Hugh Clifford, menunjukkan ideologi British yang merasionalkan penjajahan di Tanah Melayu [7] apabila beliau menggesa "semua orang di negara ini kena sedar akan hakikat bahawa ini adalah sebuah negara Melayu, dan kita British datang ke sini diatas jemputan Raja-Raja Melayu, dan ia menjadi tanggungjawab kita untuk membantu orang Melayu untuk memerintah negara sendiri. "[8]

Lalu British mengambil terbuka "Pro-Melayu" dasar supaya orang Melayu boleh, dalam kata-kata Pesuruhjaya Tinggi Sir Laurence Guillemard, dilengkapi "untuk mengambil tempat mereka dalam kehidupan pentadbiran dan perdagangan Negeri-negeri ini."[9] Dalam realiti, Melayu bukan-elite berasa dipinggirkan oleh dasar-dasar ekonomi dan politik kerajaan kolonial, sedangkan pada hakikatnya mereka adalah tulang belakang kepada pemerintahan British, dan kedua-dua dasar-dasar pendidikan dan pekerjaan telah diasingkan mengikut garis etnik. [10]

Masyarakat bukan Melayu tempatan yang dilahirkan tidak lama lagi mula berjuang untuk pemerintahan sendiri. Pada tahun 1936, masyarakat India yang dilahirkan di Tanah Melayu meminta Pesuruhjaya Tinggi Sir Shenton Thomas untuk memberikan mereka bahagian perlantikan pentadbiran. Thomas menolak permintaan itu, merujuk kepada kaum India tempatan yang dilahirkan sebagai "orang asing". [11] Walaupun pihak British untuk melihat orang Cina sebagai tenaga buruh, "dengan statistik menunjukkan kebanyakan pendatang China akhirnya pulang, pengkritik berhujah bahawa orang yang dilahirkan di Tanah Melayu terus meningkat. Walau bagaimanapun, British menegaskan, ia akan jadi berbahaya untuk mempertimbangkan orang Cina sebagai mempunyai "kecenderungan untuk penduduk kekal"; masyarakat tempatan yang dilahirkan di India - yang terdiri daripada 20% daripada penduduk India, selebihnya pekerja manual yang berhijrah atas sebab-sebab yang serupa dengan Cina pada sekitar masa yang sama - begitu juga sebahagian besarnya diabaikan. [12]

British menurun taraf kaum Melayu kepada gaya hidup "tradisional" petani mereka seboleh-bolehnya, menyekat gerakan, perusahaan ekonomi dan pendidikan. Dasar ini adalah dikekalkan dalam kepercayaan bahawa pendidikan Benggali di India telah membawa kepada rasa tidak puas hati dan pemberontakan. [13]

Mereka melibat hanya kelas pemerintah Melayu dalam isu-isu kerajaan dan pentadbiran. Walaupun kononnya pengecualian orang bukan Melayu dari kedudukan pihak berkuasa, banyak perkhidmatan awam terdiri daripada bukan Melayu, ramai di antara mereka kaum India yang dibawa masuk secara khusus untuk tujuan ini. [12] Beberapa ahli sejarah telah menghuraikan dasar-dasar pro-Melayu seperti yang direka bentuk semata-mata untuk mengekalkan kedudukan yang British, dan bukannya untuk mengukuhkan orang Melayu, banyak ciri-ciri pendekatan British sebagai pecah dan perintah, "meletakkan bangsa bangsa berlain berasingan antara satu sama lain, untuk unsur-unsur kerja Malaya yang berlainan dalam suasana harmoni jauh". [14][15]

Pada 1920-an, masyarakat Cina kelahiran tempatan yang memegang kuasa ekonomi yang besar mula meminta peranan yang lebih penting dalam pemerintahan Tanah Melayu.[16] Sebahagian besar masyarakat Cina yang pada ketika ini membentuk 33% penduduk tanah Melayu masih terdiri daripada pendatang asing. Sungguhpun demikian, kaum Cina Peranakan yang membentuk majoriti Cina kelahiran tempatan menuntut jawatan kerajaan serta pengiktirafan sebagai rakyat Malaya. Kata seorng ketua Cina Peranakan, "Siapa kata ini negara Melayu? ... Sewaktu ketiban Kapitan [Francis] Light, adakah beliau terlihat orang Melayu atau kampung Melayu? Nenek moyang kami datang ke sini dan bekerja keras sebagai kuli — tidak malu menjadi kuli — dan tidak perlu menghantar duit kembali ke negara Cina. Di sinilah mereka berkahwin dan berbelanja, maka dengan itu Kerajaan dapat membuka negara dari hutan menjadi tamadun. Kami tidak boleh diasingkan lagi dari negara ini. Inilah negara kami..." Para ilmuwan Melayu membangkang hujah itu atas sebab bahawa hujah sedemikian tidak masuk akal sama sekali dan serta mengusulkan analogi bahawa Cina itu tukang batu dan Tanah Melayu umpama rumah. Hujah mereka, tukang batu tidak berhak untuk berkongsi hak milik rumah yang dibinanya. Oleh itu, mereka menentang sebarang cubaan untuk memberi kaum Cina kewarganegaraan atau hak-hak politik yang lain.[17]

Sesetengah kelompok kaum Indonesia seperti Jawa dan Bugis telah berhijrah ke dalam lingkungan Kepulauan Melayu sepanjang abad ke-19 dan ke-20. Ramai daripada mereka cepat berasimilasi dengan jati diri budaya Melayu.[18] Lama-kelamaan, desakan kaum Cina Malaya kelihatan membuahkan kesan pada pihak British. Pada tahun 1927, Gabenor Negeri-Negeri Selat memanggil masyarakat Cina sebagai "penduduk asal Malaya British".[19]

Sejurus sebelum Perang Dunia Kedua, pergerakan nasionalisme Melayu mulai menekankan gagasan "ketuanan Melayu" yang sebelum ini diambil ringan kerana adalah dikhuatiri bahawa dasar-dasar British kini semakin menjurus ke arah pembentukan kewarganegaraan Malaya umum yang mencakupi kaum Cina dan India. Oleh itu, sesetengah orang Melayu ingin memelihara status quo dengan British sebagai perintang terhadap orang bukan Melayu, manakala yang lain pula menyeru agar terbentuknya sebuah negara Melayu yang bebas dan berdaulat seperti "Indonesia Raya".[20]

Malayan Union

Selepas Perang Dunia Kedua, British mengumumkan penubuhan Malayan Union. Malayan Union bukan sahaja melonggarkan syarat kewarganegaraan imigran malah turut mencabar kedaulatan Raja-Raja Melayu dan tidak mengiktiraf ketuananan Melayu menjadikan Tahah Melayu sebagai negeri naungan British. Sebagai penduduk kelahiran tempatan, kebanyakan orang Cina dan India layak untuk menerima kewarganegaraan berlandaskan prinsip jus soli oleh Union. Jaminan akan hak sama-rata bagi semua penduduk hinggakan sektor perkhidmatan awam selaku kubu kuat orang Melayu akan turut dibuka kepada semua kaum, menimbulkan rasa tidak puas hati dalam kalangan kaum Melayu.[21][22] Pada mulanya, kaum Melayu tidak menanggap dirinya tercakup dalam gelaran "Malayan".[23]

Maka orang Melayu semakin celik politik lalu membantah pembentukan Union. Di sebuah perhimpunan, orang Melayu mengangkat-angkat pelekat yang bertulis, "Tanah Melayu hak Melayu. Hak-hak dan keistimewaan Melayu jangan diberikan kepada kaum lain."[24] Sebuah pertubuhan Melayu berpesan kepada pihak British bahawa peruntukan kewarganegaraan Union akan menyebabkan "kepupusan kaum Melayu dengan tanah dan Raja-Raja mereka sekali".[25] Sekelompok setiaraja dan kakitangan awam Melayu pimpinan Datuk Onn Ja'afar membentuk Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu (UMNO) untuk membantah pembentukan Malayan Union.[26] Sungguhpun Union ditubuhkan seperti yang dirancang, namun kempen bantahan berterusan; pada tahun 1948, pihak British mengganti Malayan Union dengan Persekutuan Tanah Melayu. Pihak Persekutuan mengembalikan kedaulatan kepada Raja-Raja Melayu, mengetatkan sekatan imigresen dan kewarganegaraan, serta memberi orang Melayu hak-hak istimewa[27] Sungguhpun demikian, matlamat British masih tidak berubah dari tahun 1946, iaitu memperkenalkan "sebentuk kewarganegaraan umum yang dibuka keada mereka yang menganggap Tanah Melayu sebagai tempat tinggal mereka dan tujuan kesetiaan mereka tanpa mengira keturunan."[28]

Terdapat sedikit penentangan terhadap ketuanan Melayu dan UMNO ketika ini yang berpunca daripada gabungan Majlis Tindakan Bersama Tanah Melayu (AMCJA) dengan Pusat Tenaga Rakyat (PUTERA). Sungguhpun salah sebuah pertubuhan anggota PUTERA menegaskan ketuanan Melayu sebagai "hak kelahiran kebangsaan" Melayu, namun PUTERA menyertai AMCJA untuk memperjuangkan hak politik yang sama-rata bagi kaum bukan Melayu. Setelah tidak diendahkan oleh British, PUTERA-AMCJA menarik diri dari perundingan dengan British lalu mencetuskan sebuah kegiatan hartal (mogok awam) untuk membanth kelemahan-kelemahan yang disangka dalam dasar baru itu. Setelah Persekutuan dibentuk atas bantahan mereka, maka bubarnya gabungan PUTERA-AMCJA.[23]

Sebelum tertubuhnya Persekutuan, kaum bukan Melayu umumnya tidak terlibat dalam politik dan nasionalisme Tanah Melayu yang bersifat Melayu secara azali; sebaliknya mereka lebih mengambil berat politik di negara asal masing-masing, maka mereka tidak terang-terangan menyokong Malayan Union secara terbuka, namun sikap berdiam diri mereka dianggap sebagai tanda sokongan.[29] Biarpun kebanyakan ahlinya bukan Melayu, namun AMCJA tidak mewakili majoriti masyarakat bukan Melayu di Tanah Melayu.[30] Sikap kurang prihatin atau kurang setia kepada Tanah Melayu di kalangan bukan Melayu kelihatan menjustifikasikan ketuanan Melayu iaitu pemerintahan sendiri oleh Melayu.

Sesetengah ahli sejarah berhujah bahawa kegagalan Union menyedarkan masyarakat Cina akan perlunya perwakilan dalam politik. Persatuan Cina Malaya (MCA), sebuah parti politik perkauman yang memperjuangkan hak politik Cina, terbentuk sejurus selepas pembentukan Persekutuan.[31] Manakala yang lain pula mendakwa bahawa pendorong utama di sebalik pelibatan bukan Melayu dalam politik Tanah Melayu serta tuntutan mereka akan hak-hak tertentu adalah jumlah bukan Melayu kelahiran tempatan yang kian bertambah. Laporan yang sama daripada Timbalan Setiausaha Negara Tetap untuk Jajahan-Jajahan British yang dipetik tadi menyatakan bahawa orang bukan Melayu kelahiran Malaya "tidak pernah bertemu mata dengan negara asal mereka, maka mereka menuntut supaya anak cucu mereka dilayan dengan adil."[32] Presiden sulung MCA ialah Tan Cheng Lock, seorang Cina kelahiran tempatan yang memimpin AMCJA hingga pembubarannya.

Ke arah kemerdekaan

Setelah mencapai matlamat asal, UMNO memantapkan dirinya sebagai parti politik yang memperjuangkan kemerdekaan. Pada masa yang sama, Parti Komunis Malaya (PKM) melancarkan pemberontakan bersenjata untuk membentuk sebuah kerajaan komunis di Tanah Melayu, maka bermulanya Darurat Tanah Melayu yang berlarutan hingga kemerdekaan. Pemberontakan ini bercirikn perpecahan kaum yang jelas, yang mana penentangan terhadap pemberontakan itu rata-rata daripada kaum Melayu, sedangkan pangkat-pangkat komunis dikuasai oleh kaum Cina. Pihak British mengesyorkan penubuhan Jawatankuasa Hubungan Antara Kaum (Communities Liaison Committee, CLC) yang terdiri daripada kalangan negarawan tertinggi dari pelbagai kaum untuk membahaskan isu-isu sensitif terutamanya yang berkenaan dengan perkauman, yang mana dipersetujuinya kompromi untuk beberapa isu termasuk kewarganegaraan, pendidikan, demokrasi dan ketuanan Melayu. Lama-kelamaan, terbentuknya suatu "tawar-menawar" antara Melayu dan bukan Melayu; sebagai balasan untuk melepaskan ketuanan Melayu, kaum Melayu akan dibantu dalam merapatkan jurang ekonomi di antara komuniti Melayu dan bukan Melayu. Seorang ahli CLC, E.E.C. Thuraisingham kemudiannya berkata, "Saya dengan lain-lain percaya bahawa kaum Melayu yang ketinggalan harus diberi tawaran yang lebih elok. Kaum Melayu wajar dibantu untuk mencapai kesamarataan dengan kaum bukan Melayu untuk membentuk sebuah Bangsa Malaya bersatu yang sama-rata."[33]

Namun, masalah demi masalah tidak henti timbul. Ramai belia Cina Malaya yang dikerah ke dalam tentera untuk menentang ancaman komunis telah meninggalkan negara; kebanyakan belia itu berpendidikan Inggeris, bukan Cina. Oleh itu, kaum Melayu menganggap bahawa kaum Cina tidak begitu setia kepada Tanah Melayu, maka terjustifikasinya ketuanan Melayu, maka memuncaknya tanggapan-tanggapan seumpamanya yang disebabkan oleh pembahagian kaum yang kelihatan antara mereka yang kuat menentang komunis dengan mereka yang menyokong PKM.[34]

Pada awal 1950-an, Datuk Onn Ja'afar bercadang supaya keahlian UMNO dibuka kepada semua warga Malaya dan nama pertubuhan ditukar pada Pertubuhan Kebangsaan Malaya Bersatu yang boleh mencemari jati dirinya selaku pejuang ketuanan Melayu. Setelah tewas dalam perebutan kuasa dalaman, beliau meletak jawatan pada tahun 1951 lalu menubuhkan Parti Kemerdekaan Malaya (IMP). Beliau diganti oleh Tunku Abdul Rahman, yang menggesa supaya Melayu didaulatkan dahulu. Dengan meluahkan kebimbangan atas kurangnya kesetiaan kepada Malaya dalam kalangan bukan Melayu, beliau menuntut supaya bukan Melayu memperjelas kesetiaan mereka sebelum diberi kewarganegaraan dengan hujah berikut: "Bagi mereka yang mencintai dan merasa setia tanpa berbelah bahagi kepada negara ini, kami sudi mengalu-alukan mereka sebagai rakyat Malaya. Mereka mesti benar-benar rakyat Malaya dan akan menikmati hak dan keistimewaan yang sama dengan orang Melayu."[35] Bagaimanapun, tidak lama kemudian pada tahun 1952, beliau kelihatan membuat kenyataan bercanggah serta menggesa supaya kaum Melayu mempertahankan kedudukan istimewa mereka: "Malaya adalah hak orng Melayu dan tidak patut diperintah oleh campuran kaum-kaum."[36]

Pada ketika ini, sesentegah kaum Cina Peranakan mula mengambil berat politik tempatan, terutamanya di Pulau Pinang, di mana bergiatnya sebuah gerakan perpecahan Cina. Golongan yang lebih mesra dengan British daripada Melayu ini marah terutamanya apabila dipanggil "pendatang asing". Dengan menjauhi UMNO dan MCA, mereka percaya bahawa bukan sahaja UMNO dengan pelampau Melayu yang berniat memperluas keistimewaan Melayu sambil menyekat hak Cina, bahkan juga MCA terlalu "mementingkan diri" dan tidak boleh diharap.[37] Atas rasa gusar akan penggabungan Negeri-Negeri Selat dengan Tanah Melayu, mereka terasa asing dalam sebuah "Malaya hak orang Melayu" di mana mereka tidak dianggap sebagai "bumiputera". Salah seorang pemimpin Peranakan berani mengujar, "Saya boleh mengaku lebih anak Pulau Pinang daripada 99 peratus Melayu yang tinggal di sini sekarang." Setelah kerajaan kuat menolak perpecahan, gerakan itu lama-kelamaan beransur pudar.[38]

Ada yang mengatakan bahawa orang bukan Melayu tidak berasa setia kepada Tanah Melayu kerana mereka tidak menanggap diri sebagai rakyat Malaya, sebaliknya berpegang kuat pada latar belakang budaya masing-masing. Sebagai penyelesaian, pada tahun 1952, kewarganegaraan diberi kepada hampir semua bukan Melayu kelahiran tempatan, apalagi kewarganegaraan duaan dilarang, maka bukan Melayu terpaksa memilih sama ada negara asal mahupun Tanah Melayu.[39] Melawan andaian Melayu, kebanyakan bukan Melayu menetap dan menaruh kesetiaan kepada Malaya. Merekalah leluhur kepada rakyat Malaysia bukan Melayu masa kini.

Tatkala Tanah Melayu menuju ke arah pemerintahan sendiri, pihak British melaksanakan Sistem Ahli yang bercontohkan sistem jemaah menteri; sama seperti CLC, ia dianggotai oleh ahli-ahli pelbagai kaum, dan kemudiannya dianggap sebagai mewujudkan dahuluan untuk jemaah menteri Tanah Melayu dan Malaysia pasca kemerdekaan yang terdiri daripada berbilang kaum yang berkongsi kuasa. Pada masa yang sama, pihak British juga mula menyediakan rangka sistem pendidikan negara yang akan membentuk "semangat kewarganegaraan bersama". Bagaimanapun, Laporan Barnes yang mereka suruhjayakan menerima tentangan hebat daripada kaum Cina atas sebab-sebab "jenuh dengan nasionalisme Melayu" serta memperkukuh ketuanan Melayu. Laporan Fenn-Wu yang digemari oleh kaum Cina pula tidak menerima restu kaum Melayu. Natijahnya, usul Laporan Barnes untuk "sekolah kebangsaan" yang berbahasa Inggeris sebagai bahasa pengantar dilaksanakan oleh Ordinan Pendidikan 1952 biarpun kuat menerima bantahan Cina yang marah dengan tiadanya peruntukan untuk sekolah jenis kebangsaan bukan Melayu. Pada tahun 1956, sebuah suruhanjaya pimpinan Tun Abdul Razak menilai semula sistem pendidikan. Maka "Laporan Razak" mencadangkan agar sekolah rendah jenis kebangsaan dibenarkan terus beroperasi asalkan berkongsi sukatan pelajran dengan sekolah kebangsaan. Sekolah menengah jenis kebangsaan pula tidak akan disokong, sebaliknya sekolah menengah kebangsaan sahaja yang akan dibiayai. Masyarakat Cina kuat membangkang Laporan Razak juga hingga mereka melancarkan kempen untuk tujuan itu; keingkaran MCA untuk menentang Laporan Razak menyebabkan ia hilang sokongan di sesetengah kawasan pengundian Cina.[40] Sungguhpun demikian, usul-usul Laporan Razak cukup berjaya, hinggakan ada yang masih terlaksana hingga masa kini.

Kemungkinan asal usul ketuanan Melayu

Menurut ramai ahli sejarah, punca akar umbi sengketa sesama kum serta ketuanan Melayu adalah kurangnya pergaulan Melayu dengan bukan Melayu, kecuali Cina Peranakan yang berjaya berasimilasi dengan baik secara kahwin campur walaupun menelan masa 600 tahun. Menurut Ming Shi-lu, nenek moyang Cina Peranakan adalah "hantaran" yang dikurniakan kepada Sultan Melaka sebagai tanda pengiktirafan hubungan antara Wangsa Ming dengan Kesultanan Melaka serta kedaulatan Melayu. Pada zaman British, kebanyakan Peranakan ini merupakan saudagar kaya-raya yang lazim berbahasa Melayu, berpakaian ala Melayu dan menggemari masakan Melayu.[41]

Dasar-dasar pendidikan British yang memecahbelahkan pelbagai kaum, iaitu membekalkan pendidikan awam yang terhad bagi kaum Melayu sambil membiarkan bukan Melayu membuat sesuka hati hanya mengeruhkan keadaan. Kaum Melayu yang kebanyakannya penduduk luar bandar tidak digalakkan untuk bergaul dengan bukan Melayu yang tertumpu di bandar.[42] Pemiskinan Melayu dalam ekonomi berbanding dengan kekayaan Cina turut mengapi-apikan sentimen perkauman.

Satu lagi faktor yang menyumbang kepada ketuanan Melayu adalah zaman pendudukan Jepun ketika Perang Dunia Kedua. Perang ini telah "membangkitkan kesedaran politik yang mendalam dalam kalangan warga Malaya dengan memperkuat semangat perkauman dan kebencian antara kaum". Dasar-dasar Jepun "mempolitikkan kaum petani Melayu" dengan sengaja mengapi-apikan semangat nasionalisme Melayu. Dua orang ahli sejarah Melayu pernah mengarang bahawa "Kekejaman Jepun terhadap kaum Cina walhal melayan kaum Melayu dengan lebih baik sedikit sebanyak membuat kaum Cina menerima jati diri yang berasingan dengan lebih teramat..." Hujah ini dipersetujui oleh seorang pengulas asing yang mengujar, "Sewaktu zaman pendudukan [Jepun] ... sentimen nasional Melayu sudah pun menjadi kenyataan; ia sungguh anti-Cina, dan tempiknya adalah 'Malaya hak orang Melayu'..."[43]

Perikatan

Biarpun menyokong ketuanan Melayu, namun UMNO membentuk sebuah "Perikatan" dengan MCA dan Kongres India Malaya (MIC) untuk bertanding dalam pilihan raya Dewan Perundangan Persekutuan 1955. Ini mengejutkan ramai pihak kerana MCA kuat memperjuangkan hak politik yang sama-rata sesama semua rakyat. Presiden MCA, Tan Cheng Lock adalah keturunan Peranakan, tetapi tidak semelampau dengan golongan pemisah. Sungguhpun pada mulanya diperlekeh sebagai 'kahwin kontrak', namun Perikatan telah memenangi 51 daripada 52 kerusi yang dipertandingkan. Satu lagi kerusi itu jatuh pada Parti Islam Se-Tanah Melayu (PAS), sebuah parti berasaskan Melayu yang turut kuat mendukung ketuanan Melayu. Kekalahan teruk yang dialami oleh parti-parti bukan perkauman membuat Perikatan menanggap bahawa suasana politik negara kurang menyenangkan bagi parti berbilang kaum. Sebuah kerajaan campuran yang terdiri daripada parti-parti satu kaum yang mana para pemimpin parti menaja keputusan kompromi secara senyap difikirkan lebih utuh dan lebih sesuai dengan politik Malaya.[44] Sebelum pilihan raya, Datuk Onn Ja'afar mengubah pendekatannya dengan membentuk Parti Negara setelah IMP kalah teruk kepada Perikatan dalam pilihan raya setempat. Biarpun mendukung dasar-dasar pro-Melayu yang lebih kuat dan mengiktiraf dominasi politik Melayu, namun Parti Negara gagal menggugat pegangan kuasa Perikatan. Namun begitu, ada yang percaya bahawa usul-usul Parti Negara membantu dalam mendorong para ahli UMNO ke arah dasar-dasar pro-Melayu yang lebih radikal.[45][46] Pihak British sendiri menuntut supaya kuasa diserahkan kepada kerajaan berbilang kaum sahaja, maka Perikatan dianggap memenuhi syarat tersebut.[47]