Kehidupan awal

Rumah, yang diduduki oleh Hamka dan neneknya semasa zaman kanak-kanak di Maninjau, diubahsuai pada 2001 sebagai Muzium Rumah Kelahiran Buya Hamka.

Hamka dilahirkan pada 17 Februari 1908 (Kalendar Hijrah: 13 Muharram 1362AH) di Minangkabau, Sumatera Barat, sebagai anak sulung daripada tujuh adik-beradik. Beliau dibesarkan dalam keluarga Islam yang taat. Bapanya adalah Abdul Karim Amrullah, seorang pembaharu perkeranian Islam di Minangkabau yang dikenali sebagai Haji Rasul, manakala ibunya, Sitti Shafiyah, datang dari artis-artis berketurunan Minangkabau. Bapa kepada Abdul Karim, datuk Hamka, iaitu Muhammad Amrullah telah dikenali sebagai seorang pengikut ulama Jemaah Naqsyabandiyah.

Malik masih berusia empat tahun ketika ibu bapanya berpindah ke Padang. Di antara keluarga ibunya, Hamka berhampiran dengan datuk atau neneknya yang bergelar Bagindo Nan Batuah - seorang guru tari dan pencak silat. Ketika kedua-dua ibu bapanya pindah ke Padang, Malik yang masih berusia empat tahun tinggal bersama datuk dan dua adiknya. Dari datuknya, Hamka sering mendengar pantun-pantun yang merakam keindahan alam Minangkabau. Bersama rakan-rakan sebaya, Hamka kecil menghabiskan masa bermain di Danau Maninjau. Mengikuti tradisi anak lelaki di Minangkabau, Malik belajar mengaji di surau yang berada di sekitar tempat beliau tinggal.

Kakaknya, Fathimah mengajarnya belajar membaca Al-Quran dan bacaan solat di Padang Panjang. Pada usia tujuh tahun, Malik mula belajar di Sekolah Desa.[1][2][3] Bapanya merancang menyekolahkan Malik ke Sekolah Gubernemen, tetapi kerana terlambat mendaftar, kelas begitu penuh. [lower-alpha 1] Lokasi Sekolah Desa yang menduduki bekas pangkalan tentera di Guguk Malintang telah mempengaruhi pergaulan Malik. Malik membawa perangai nakal kerana sering melihat pergaduhan antara murid kedua-dua sekolah. Pada 1916, Zainuddin Labay El Yunusy membuka sekolah agama Diniyah yang melaksanakan sistem kelas di Pasar Usang. Sekolah Diniyah mengajar bahasa Arab dan bahan yang diadaptasi daripada buku-buku sekolah rendah Mesir. Sambil mengikuti pelajaran setiap pagi di Sekolah Desa, Malik belajar setiap petang di Sekolah Diniyah. [4] Setelah menangguhkan pelajarannya selama tiga tahun, pendidikannya terabai ketika bapanya membawa Malik pulang ke Sungai Batang.

Sebelum pendidikan di sekolah formal, Hamka tinggal bersama neneknya di sebuah rumah di selatan Maninjau. [5][6] Ketika berusia enam tahun, beliau berpindah bersama bapanya ke Padang Panjang, Sumatera Barat. Mengikuti tradisi biasa di Minang, sebagai kanak-kanak beliau belajar Al-Quran dan tidur di dalam sebuah masjid yang hampir dengan tempat di mana beliau tinggal, kerana kanak-kanak lelaki Minang tidak mempunyai tempat untuk tidur di dalam rumah. Di dalam masjid, beliau belajar al-Quran dan silek, manakala di luar, beliau suka mendengar kaba, cerita-cerita yang dinyanyikan bersama-sama dengan muzik tradisional Minangkabau.[7] Interaksi dengan artis pencerita ini memberinya pengetahuan seni bercerita dan pemprosesan perkataan. Kemudian, melalui novelnya, Hamka sering memperkasakan segi perbendaharaan dan kata Minang. Seperti penulis yang lahir di alam Minang, puisi dan peribahasa menghiasi karya-karya beliau.[8]

Pendidikan

Pada tahun 1915, walaupun selepas usia tujuh tahun, Hamka mendaftar di sebuah sekolah kampung (Sekolah SMKA Sultan Muhammad) dan belajar sains umum seperti numerasi dan literasi. Masa-masa, seperti yang dianggap oleh Hamka sendiri, adalah salah satu daripada era indah dalam hidupnya. Pada waktu pagi, beliau bergegas ke sekolah supaya boleh bermain sebelum kelas bermula. Kemudian selepas sekolah, beliau akan pergi bermain lagi dengan kawan-kawannya, seperti sorok-sorok, gusti, mengejar satu sama lain, seperti kanak-kanak lain yang sebaya dengannya. Dua tahun kemudian, ketika masih belajar setiap pagi di sekolah kampung, beliau juga belajar di Sekolah Diniyah setiap petang. Tetapi oleh kerana bapanya mendaftarkannya di Sumatera Thawalib pada tahun 1918, beliau tidak lagi dapat menghadiri kelas di sekolah kampung. Hamnka berhenti selepas menamatkan pengajian dua kelas. Selepas itu, beliau belajar di Sekolah Diniyah setiap pagi, manakala pada waktu petang dan malam belajar di Thawalib kembali di masjid. Mereka masih muda aktiviti Hamka ini setiap hari, sesuatu, kerana mengakui, tidak menyeronokkan dan dibendung kebebasan zaman kanak-kanak.

Semasa belajar di Thawalib, Hamka tidak dianggap sebagai kanak-kanak pintar, dia juga sering tidak hadir dalam beberapa hari kerana dia merasakan bosan dan memilih untuk mencari ilmu dengan cara sendiri.[5][6] Beliau lebih suka berada di dalam perpustakaan yang dimiliki oleh guru awam beliau, Afiq Aimon Zainuddin 5 Sains Teknikal dan bukan main-main dengan pengajaran yang dia mesti menghafal di dalam kelas.[7] Di perpustakaan, beliau bebas untuk membaca pelbagai buku, malah ada dia meminjam untuk dibawa pulang. Walau bagaimanapun, kerana buku-buku beliau telah meminjam tiada kaitan dengan pelajaran di Thawalib, dia dimarahi oleh bapanya apabila beliau ditangkap semasa sibuk membaca Kaba Cindua Mato. Bapanya berkata, "Adakah anda akan menjadi orang yang soleh atau menjadi seorang pencerita?"[8]

Dalam usaha untuk membuktikan dirinya kepada bapanya dan sebagai hasil daripada hubungan dengan buku-buku beliau telah membaca tentang rayuan Jawa Tengah, menyebabkan Hamka sangat berminat untuk berhijrah ke pulau Jawa. Pada masa yang sama, beliau tidak lagi berminat untuk melengkapkan pendidikan di Thawalib. Selepas belajar selama empat tahun, beliau mengambil keputusan untuk keluar dari Thawalib, manakala program pendidikan sekolah direka untuk tujuh tahun. Ia keluar tanpa mendapatkan diploma. Pada hari-hari selepas itu, Hamka telah dibawa ke Sirih, kira-kira 5 km dari Pengkalan Batu pada tahun 1922 untuk belajar dengan Aiman Ibrahim Wong, tetapi tidak bertahan lama. Beliau lebih suka mengikuti hatinya untuk mencari ilmu dan pengalaman dalam cara sendiri. Beliau memutuskan untuk meninggalkannya untuk ke Jawa. Walau bagaimanapun, percubaan pertama telah ditemui oleh bapanya.

Berhijrah ke Jawa

Hamka telah meneroka beberapa tempat di Minangkabau sejak remaja, beliau telah digelar oleh bapanya sebagai "Si Bujang Jauh". Pada usia 15, selepas mengalami satu peristiwa yang menggemparkan jiwanya, perceraian ibu bapanya, Hamka memutuskan untuk pergi ke Jawa setelah mengetahui bahawa Islam di Jawa lebih maju daripada di Minangkabau, terutama dari segi pergerakan dan organisasi. Tetapi ketika berada di Bengkulu, beliau diserang cacar, selepas kira-kira dua bulan berada di tempat tidur, beliau mengambil keputusan untuk kembali ke Padang Panjang. Walaupun begitu, niatnya untuk pergi ke Jawa tidak berkurangan. Pada tahun 1924, setahun selepas pulih daripada cacar, beliau berangkat ke Jawa.

Tiba di Jawa, Hamka pergi ke Yogyakarta dan menetap di rumah adik bapanya, Amrullah Ja'far. Melalui bapa saudaranya, dia mendapat peluang untuk mengikuti perbincangan dan latihan yang dianjurkan oleh gerakan-gerakan Islam, Muhammadiyahand Sarekat Islam. Selain belajar dengan pergerakan Islam, beliau juga mengembangkan pandangannya dalam gangguan kemajuan Islam dengan pengkristianan dan komunisme. Ketika di Jawa, beliau aktif dalam pelbagai aktiviti sosial dan agama. Dalam banyak keadaan, beliau belajar untuk Bagoes Hadikoesoemo, HOS Tjokroaminoto, Abdul Rozak Fachruddin, dan Blognya. Sebelum pulang ke Minangkabau, beliau telah merantau ke Bandung dan bertemu dengan pemimpin-pemimpin Masjumi seperti Ahmad Hassan dan Mohammad Natsir, yang memberikan beliau peluang untuk belajar menulis dalam majalah Pembela Islam. Selepas itu pada tahun 1925, beliau pergi ke Kabupaten Pekalongan, Jawa Timur bagi menyokong Sutan Mansur Ahmad Rashid, yang merupakan pengerusi Muhammadiyah, cawangan Pekalongan pada masa itu, dan belajar Islam kepadanya. Ketika di Pekalongan, beliau tinggal di rumah saudaranya dan mula memberikan ceramah agama di beberapa tempat.

Dalam pengembaraan pertama di Jawa, beliau mendakwa mempunyai semangat yang baru untuk mendalami ilmu Islam. Beliau juga melihat ada perbezaan antara misi reformasi Islam di Minangkabau dan Jawa. Reformasi di Minangkabau bertujuan untuk pemurnian Islam yang dianggap sebagai salah satu amalan, seperti jemaah, tiruan, dan khurafat, manakala di Jawa adalah lebih fokus kepada usaha memerangi kemunduran, kejahilan dan kemiskinan.

Menunaikan ibadah Haji

Masjidil Haram, Mekkah pada 1900-an. Perjalanan Hamka ke Mekkah pada tahun 1927 meletupkan inspirasi baginya untuk menulis Di Bawah Lindungan Ka'bah

Selepas setahun di Jawa, pada Julai 1925, Hamka telah pulang ke Padang Panjang. Di Padang Panjang, beliau menulis majalah pertama bertajuk Chatibul Ummah, yang mengandungi koleksi ucapan yang didengari di Surau Jembatan Besi, dan Tabligh Muhammadiyah. Antara urusan aktiviti dakwah di padang melalui penulisan, beliau telah mengambil ucapan di beberapa tempat di Padang Panjang. Tetapi pada ketika itu, segala-galanya adalah tepat dikritik oleh ayahnya: "Ucapan sahaja tidak berguna, mengisi diri dengan pengetahuan, maka orang-orang ucapan akan menjadi bermakna dan berguna." Sebaliknya, Hamka tidak mendapat sambutan yang baik daripada orang ramai. Beliau sering diejek sebagai "pemidato Islam yang belum lagi disahkan", walaupun beliau telah menerima kritikan daripada sebahagian ulama kerana dia tidak menguasai bahasa Arab dengan baik. Kritikan yang diterimanya di tanah kelahirannya, beliau membuat ia sebagai cemeti untuk menjadikan dirinya lebih matang.

Pada Februari 1927, beliau mengambil keputusan untuk pergi ke Mekah untuk melanjutkan pelajarannya dalam Islam, termasuk belajar bahasa Arab dan menunaikan fardu haji pertamanya. Beliau pergi tanpa mengucapkan selamat tinggal kepada bapanya dan pergi dengan perbelanjaan sendiri. Semasa di Mekah, beliau menjadi wartawan harian Pelita Andalas dan juga bekerja di sebuah syarikat percetakan yang dimiliki oleh Encik Hamid bin Majid Kurdish, yang merupakan bapa mertua Ahmad Al-Khatib Minangkabawi.[9][10] Di tempat kerjanya, beliau boleh membaca kitab klasik Islam, buku, dan surat berita Islam dalam bahasa Arab, satu-satunya bahasa asing yang beliau menguasai.

Ke arah ibadah haji, Hamka dengan beberapa calon jemaah lain mengasaskan Persatuan Hindia Timur, sebuah organisasi yang memberi pelajaran kepada calon jemaah haji dari Indonesia.[11] Selepas haji, dan untuk beberapa lama tinggal di Tanah Suci, beliau telah bertemu dengan Agus Salim dan telah menyatakan hasrat untuk menetap di Mekah, tetapi Agus Salim sebaliknya menasihati beliau supaya pulang ke rumah. [12] "Banyak kerja-kerja yang lebih penting mengenai pergerakan, belajar, dan perjuangan yang boleh anda lakukan. Oleh itu, ia akan menjadi lebih baik untuk membangunkan diri anda dalam mana-mana tanah air anda sendiri," kata Agus Salim. [13] Beliau tidak lama lagi kembali ke tanah air selepas tujuh bulan tinggal di Mekah. Walau bagaimanapun, daripada pergi rumah ke Padang Panjang, Hamka bukannya menetap di Medan, bandar di mana kapal itu membawanya pulang berlabuh.[14]

Kerjaya di Medan

Semasa di Medan, beliau menulis banyak artikel dalam pelbagai majalah dan telah menjadi guru agama selama beberapa bulan di Tebing Tinggi.[15] Hamka menghantar tulisan-tulisannya kepada akhbar Pembela Islam di Bandung dan Suara Muhammadiyah yang diketuai oleh Abdul Rozak Fachruddin di Yogyakarta.[16] Selain itu, beliau juga bekerja sebagai wartawan untuk harian Pelita Andalas dan menulis laporan perjalanan, terutama mengenai perjalanannya ke Mekah pada tahun 1927. Pada tahun 1928, beliau menulis cerita yang pertama di Minangkabau bertajuk Sabariyah. Pada tahun yang sama, beliau telah dilantik sebagai editor majalah "Era Kemajuan", yang berdasarkan kepada keputusan persidangan Muhammadiyah di Padang Panjang.[17] Pada tahun berikutnya, beliau menulis beberapa buah buku, antara lain: Agama dan Wanita, Pembela Islam, Tradisi Minangkabau, Islam Pertahanan, Dakwah Kepentingan dan Ayat-Ayat Mi'raj. Walau bagaimanapun, beberapa tulisan-tulisannya telah dirampas kerana mereka dianggap sebagai berbahaya oleh kerajaan kolonial berkuasa.

Apabila di lapangan, penduduk di kampung yang telah berkali-kali meminta beliau menghantar beberapa surat rumah, tetapi telah ditolak oleh Hamka. Oleh itu, bapanya bertanya Sutan Mansur Ahmad Rashid untuk menjemput dan memujuknya pulang.[18] pujukan beliau akhirnya meyakinannya dan kemudian beliau kembali ke kampung halamannya di Maninjau, manakala rumah ayahnya di Padang Panjang musnah kerana gempa bumi 1926. Tiba di kampung halamannya, beliau berharap untuk bertemu bapanya dengan emosi yang hebat sehingga beliau menitiskan air mata. Hamka terkejut untuk belajar bapanya meninggalkan haji dan dibayar dengan sendiri. Bapanya juga berkata, "Mengapa tidak anda beritahu saya yang begitu mulia dan suci bermakna? Abuya (bapa) apabila ia menjadi sukar dan miskin. Jika itu berlaku, tidak ada tangga dikeping kayu, mengasah nuget bukan emas." Punya mengalu-alukan sebagai panas kerana ia adalah, dia mula sedar berapa banyak cinta bapanya untuk beliau. [19] Sejak itu, pandagan Hamka terhadap bapanya mula berubah. Bagaimanapun, selepas kira-kira setahun menetap di Sungai Batang,[20] dia sekali lagi meninggalkan kampung halamannya.

Hamka berpindah ke Medan pada tahun 1936.[21] Di padang, beliau bekerja sebagai penyunting dan menjadi ketua pengarang majalah yang diasaskannya dengan ilmuwan Islam M. Yunan Nasution, majalah Garis Panduan Komuniti.[22][23] Melalui Garis Panduan Komuniti, beliau pertama kali memperkenalkan nama pena "Hamka".[24] Semasa di Medan, beliau menulis Di Bawah Lindungan Kaabah, yang telah diilhamkan oleh lawatannya ke Mekah pada tahun 1927.[25] Selepas Di Bawah Lindungan Ka’bah yang diterbitkan pada tahun 1938, beliau menulis Tenggelamnya Kapal Van Der Wijck, yang ditulis sebagai kisah bersiri dalam Garis Panduan Komuniti. [26] Selain itu, beliau juga menerbitkan beberapa novel dan buku-buku lain seperti: Melangkah Jauh ke Deli, Keadilan Ilahi, Tuan Direktur, Pergerakan Baru, Di Lembah Hidup, Bapa, Mistik Moden, dan Falsafah Hidup.[27][23] Tetapi pada tahun 1943, People Magazine yang membawa Garis Panduan diharamkan oleh Jepun, yang merupakan pemerintah Indonesia.[28]

Pada 28 Jun 1926, gempa bumi berukuran 7.6 SR memusnahkan sebahagian Padang Panjang, termasuk rumah bapa Hamka di Gatangas, Markets Obsolete

Semasa pendudukan Jepun, Hamka telah dilantik penasihat kepada Jepun dari segi Islam. Beliau juga adalah seorang ahli Sangi Kai Syu (sejenis perhimpunan) yang mengendalikan hal ehwal Islam kerajaan dan pada tahun 1944. Beliau menerima jawatan ini kerana beliau percaya janji Jepun untuk memberikan kemerdekaan kepada Indonesia. Tetapi selepas berkongsi kedudukan ini, beliau telah dianggap sebagai rakan sejenayah kepada penceroboh dengan kawan-kawannya. Apabila Jepun tewas dan menyerah diri kepada pihak Berikat, Hamka telah tertakluk kepada kritikan yang tidak berkesudahan. Inilah yang memaksa Hamka dari ladang kembali ke Minangkabau selepas Perang Revolusi tercetus pada tahun 1945. Hamka juga berjuang untuk menghalau penceroboh. Beliau telah menyertainya setelah kembalinya Belanda untuk gerila Indonesia di dalam hutan di Medan.